در هجر و رثای مجتهد ادیب و پارسا ، دکتر مهدوی دامغانی /به کوشش آیت پیمان

در هجر و رثای مجتهد ادیب و پارسا ، دکتر مهدوی دامغانی

به کوشش : آیت پیمان

در مورد او که رنج هجران کشید و وفا نمود ، بگذارید از اول سخن آخر را بگویم که ؛ استاد فقید ، دانشمند فقیه و ادیب فرزانه مرحوم پرفسور احمد مهدوی دامغانی ، در زمینه عنوان آیت اللهی در حقیقت همه چیز داشت ، جز عمامه ای که دیگر آیات دارند .
او دانشمندی است فرزند دانشمندی معظم و ادیبی توانا ، فرزند ادیبی یگانه بنام آقا شیخ کاظم دامغانی .
پدر و فرزند هر دو مجتهدانی در عین شهرت غریب و ناشناس هستند ، آشنایانی نا آشنا .
پدر و فررند ، دو گوهر مکنون در حوزه علمیه مشهد بودند که از صد سال پیش تا امروز ، بزرگترین عالمانِ فقیه و فلاسفه اسلامی و ادیبان و شاعران نام آور را تربیت کرده است.
پدر ، از شاگردان ادیب نیشابوری اول و فقیه و مدرسی بزرگ بود و فرزندانش نیز عالمانی بزرگ هستند .
اکثر کسانی که امروز مرجع تقلید هستند و یا در شرف مرجعیت هستند ، از شاگردان مرحوم آیت الله شیخ کاظم دامغانی قدس سره هستند.
اما فرزند ، استاد احمد مهدوی دامغانی ، فرزند ارشد ، هم در ادبیات عرب نابغه بود و هم در این زمینه میتوان گفت اجتهاد میکرد. و هم می توان گفت از ادیب نیشابوری چیزی کم نداشت.
او در ادبیات فارسی مرجع و سرآمد بود ، و در فقاهتِ وی همینقدر بدانیم که هم مباحثه و هم درس مراجع عظیم الشاَنی همچون آیات عظام سید علی سیستانی و سید موسی شبیری زنجانی دامت برکاتهم بود .
از این منظر اگر به حوزه علمیه خراسان نگاه کنیم از حیث تعداد زیادی از رجال بزرگ علمی و ارزشمند که تربیت کرده است ، بر حوزه قم ، متقدم بوده است . در تاریخ معاصر ، خراسان مرکز ادیبان، فقیهان و اصولیین بود. و اگر امروز قم و نجف درخشش علمی دارند ، نباید نقش خراسان را در این درخشش فراموش کنیم.
نسل جدید و طلاب حوزه و دانشگاهیان ما ، از آیت الله شیخ کاظم دامغانی ادیب و فقیه بزرگ و مقامات علمی فرزندانش پروفسور احمد و شیخ محمدرضا مهدوی دامغانی که مجتهد هستند ، و دو فرزند دانشورش محمود و حسین و نوه های دانشمند این خاندان عالم پرور مثل بانو دکتر فریده مهدوی دامغانی بی اطلاع اگر نباشند ، بسیار کم اطلاع هستند . و این گُسست نسل جدید از مفاخر علمی ، موجب تحسُّر و غمی در زمانه ما میباشد .
هر کدام از این افراد ، بی مبالغه یک رکن از ارکان علمی کشور هستند.
اما دکتر احمد مهدوی دامغانی به حق از نوابغی است که هم در فقه و اصول مجتهد است و هم در ادبیات فارس و عرب و هم در فلسفه .
فصل مهم زندگی وی این است که ایشان در دانشگاه هاروارد ، بسیار منشا اثر بود و در تالیف دایره المعارف بزرگ اسلامی نیز نقش مهم داشت و چراغی فروزان و صدایی بلیغ برای فرهنگ و مکتب اهل بیت علیه السلام در دانشگاهها و مراکر علمی و آکادمیک در جهان غرب بود .
در اسلام عالمان حقیقی در همه علوم‌ منزلت دارند و یک عالم پزشک با علم پزشکی خود، سلامت بشر را حفظ میکند و تمام کسانی که دارای علم مهندسی و معماری هستند، بشریت را از گزند طبیعت نجات می دهند و هکذا سایر علوم .
همه رشته های علوم از نظر اسلام همین وضعیت را دارند ولی در حفظ جسم‌ انسان ، اما در علم الادیان حفظ و نگهداری روح و معنویت انسان مورد توجه است .
و چون بشریت مقصدی بالاتر از زندگی مادی دارد. انبیا و عالمان ربّانی ، انسان را به خلیفه خدا بودن و ارزش معنوی دعوت می کنند.
استاد مهدوی دامغانی، عالمی ربانی بود که نسبت به این رسالت الهی تا آخر عمر با برکتشان وفادار ماندند .
بیان بلیغ ، گفتار سدید ، قول معروف و قلم قوی و امین او در خلق آثار ارزنده ، بسیار اعجاب آور و تحسین‌ برانگیز است .
استاد فقید به زبان‌های فارسی و عربی و فرانسه تسلط داشت ، سالیان دراز در دانشگاه تهران و مؤسسات فرهنگی ایران و بعد از انقلاب اسلامی در دانشگاه‌ های مادرید و پنسیلوانیا و هاروارد و در انجمن‌های گسترش زبان فارسی در آمریکا، دوست‌داران زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ ایران را با بیان گویا و قلم شیوا و توصیف معارف اسلامی ، و با سخنرانیهای مذهبی در مجالس ، شیعیان و تمامی محببن آل الله را راهنمایی و ارشاد فرموده است.
حافظه شگفت‌انگیز وی و سرعت انتقال مفاهیم ، او را همتای یک دایره‌المعارف زنده و جوشانِ فرهنگ ایران قرار داده بود . او به گستره شعر سنتی فارسی اشراف داشت و رویدادهای بارز در ایام دور را مانند وقایع امروز به یاد می‌آورد و در عرصه خاطرات و فرهنگ نیز آثار ارزشمند به قلم روان و خط خوش می‌نوشت و با حلاوتی که در بیان داشت ، دقایق و ظرایف گفتگو‌ها را با نکته‌ سنجی و شیرینی توصیف می‌کرد .
دکتر مهدوی غالباً ریشه لغات مهجور را خوب می‌شناخت و گره از بسیاری از شعرها و متون پیچیده باز می‌کرد و توارد‌ها و تداعی‌ها را تبیین مینمود ؛ مثلاً می‌توانست بی‌درنگ شاهد بیاورد که فلان بیت فردوسی یا سعدی را در دوران جاهلیت چه کسانی در چه شعرهایی در ذهن پرورده بودند.
یکی دیگر از هنرهای ویژۀ استاد مهدوی دامغانی، شناسایی دقیق مردم و فرهنگ نواحی ایران است.
یعنی او در حافظه وسیعش گنجینه‌ای از علم انساب داشت که قاطبه نامداران ایرانی را خوب می‌شناخت ، به خصوص هر صاحب‌نامی را میتوانست خلق‌الساعه توصیف کند.
بی بدیل بود و کمتر استادی دیده شده که بزرگان علم و ادب و فرهنگ و دین ایران را در صد سال گذشته چنین به دقت شناسایی کرده باشند.
برای جوانان امروز درس آموز است و باید یادآور شویم که استاد مهدوی دامغانی در دوران جوانی، تحصیلات حوزوی را تا مرحله اجتهاد و تحصیلات دانشگاهی را تا مرحله دکترای ادبیات فارسی طی کردند و در ادبیات عرب نیز سرآمد شدند و پس از آن ، پنجاه سال به افاضه و تحقیق و تدریس و نگارش کتب و مقالات گرانسنگ همت گماشتند ، و به فرهنگ ایران و اسلام خدمت ممتاز و برجسته کردند .
اینجانب در دو دهه اخیر بارها توفیق دیدار و گفتگوهای پر مهر و سرشار از محبت وی را توام با کسب فیض و انجام برخی فرامین علمی و خدماتی ناچیز برای آن استاد گرانقدر داشتم ، از نزدیک احساسات و عواطف عمیق و عشق جوشان وی نسبت به ذوات مقدسه اهل بیت و بخصوص ابراز ارادت های وصف ناشدنی و تمنّای عاشقانه وی به ابلاغ سلامش و نیابتِ زیارت حضرت علی ابن موسی الرضا علیه السلام و حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها را با سوز و گداز و اشک و آه او شاهد بودم .
مع الاسف شدید ، در برآورده شدن یگانه آرزوی آخر عمر وی در زمینه سازی سفرش به ایران و تشّرفش به زیارت مضجع نورانی آن بزرگواران بسیار سعی نمودم ولی افسوس و صد حیف که مقدّر نبود و مقدور نگردید .
اما در آرزوی دیگرش ، با انتقال گنجینه کتابخانه شخصی ، پربها و کم نظیر هشت هزار جلدی وی ، از منزل شخصی در فیلادلفیا به کتابخانه بزرگ دانشگاه بین المللی جرج واشنگتن و افتتاح آن بعنوان مجموعه ای مستقل برای مطالعات اسلامی ، توفیق الهی حاصل شد و کتابهایی که طی هفتاد سال از نمایشگاهها و ناشرین جهان با هزینه شخصی گرد آورده بود ، بعنوان یادگار و میراث گرانقدری از آن دانشمند بزرگ و تحت نام او با عنایت اساتید خدوم آقایان حاج سید جواد شهرستانی و دکتر سید حسین نصر و دکتر محمد فغفوری ، و دکترحمید احمدیان یزدی میسور و محقق شد و یکی از بزرگترین دل نگرانیهای او در آخر عمر برای حفظ و بهره برداری مفید پژوهشگران علوم اسلامی از این گنجینه کم‌ نظیر اسلامی – شیعی ، مرتفع گردید .
جامعه شیعه و مراکز و مساجد شیعه در دیار غرب ، تا بازپسین ایام عمر با برکت آن مرحوم ، از فیض دانش و ادبیات و احاطه عمیق او بر علوم و معارف اسلامی برخوردار و بهره مند بودند و متواضعانه در پذیرش دعوت به سخنرانی در مجالس دینی ، به رسالت تبلیغ معارف قرآن و اهل بیت و فرهنگ سید الشهدا اهتمام داشت . روحش شاد و یادش ماندگار باد .
این ضایعه اسفناک را به عموم ارباب ادب ،دانش و فضیلت ، بیت شریف و عموم بستگان ، بخصوص فرزندان و برادر بزرگوارشان تسلیت عرض میکنم . تغمده الله برحمته الواسعه مع خاصه اولیائه .
و هنیئاََ له قرب مولانا علی ابن موسی الرضا المرتضی علیه و علی آبائه آلاف تحیه والثناء .