امام صادق (ع) و سنگربانی از باورهای قویم اعتقادی و فقهی شیعه/ علی نصیری

شبکه اجتهاد: بازخوانی تاریخ حیات ائمه اهل بیت (ع) نشان می‌دهد که افزون بر ستم بی‌پایان حاکمان زمان که عملاً زمینه دور ساختن آنان از اداره جامعه را فراهم آورد، شماری از مدعیان فقه‌دانی و دین شناسی نیز در این گناه بزرگ سهیم بودند و با راه انداختن کرسی درس و بحث و نشستن بر مدار فتوا و قضاوت باعث گمراهی بسیاری از مردم شدند و عملا بستر را برای ستم بیشتر حاکمان جور به اهل‌بیت (ع) فراهم آوردند.

این درحالی بود که آنان خود به خوبی می‌دانستند که از هر جهت از دانش و توانش لازم برای نشستن بر کرسی دین شناسی برخوردار نبوده و می‌بایست بسان زراره و محمد بن مسلم در برابر اهل‌بیت (ع) زانو زده و علوم دینی و الهی را از آنان فراگیرند، اما هواهای نفسانی و طلب قدرت و ریاست نگذاشت تا در برابر حق خضوع کنند و به تعبیر اهل بیت هم خود گمراه شدند و هم زمینه گمراهی دیگران را فراهم آورند: «ضلوا و اضلوا»

بر این اساس مکاتب و مذاهب مختلف در مهم‌ترین مراکز و شهرهای اسلامی؛ یعنی مکه، مدینه، شام، بصره و کوفه شکل گرفت و مذاهب مختلف کلامی و فقهی خودنمایی کرد.

به عنوان نمونه از روایت ذیل که از امام رضا (ع) نقل شده بدست می‌آید که برخورد اهانت آمیز فقیهان عامه در باره احکام صادر شده از اهل بیت (ع) در دوران امام صادق (ع) استمرار داشته و آن حضرت شاهد جسارت و جهالت امثال ابوحنیفه بوده است:

«عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ هِلَالٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: إِنَّ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ ع قَالَ لَهُ أَبُو حَنِیفَهَ کَیْفَ تَقْضُونَ بِالْیَمِینِ مَعَ الشَّاهِدِ الْوَاحِدِ فَقَالَ جَعْفَرٌ قَضَى بِهِ رَسُولُ اللَّهِ وَ قَضَى بِهِ عَلِیٌّ عِنْدَکُمْ فَضَحِکَ أَبُو حَنِیفَهَ فَقَالَ لَهُ جَعْفَرٌ أَنْتُمْ تَقْضُونَ بِشَهَادَهِ وَاحِدٍ شَهَادَهَ مِائَهٍ فَقَالَ مَا نَفْعَلُ فَقَالَ بَلَى یَشْهَدُ مِائَهٌ فَتُرْسِلُونَ وَاحِداً یَسْأَلُ عَنْهُمْ ثُمَّ تُجِیزُونَ شَهَادَتَهُمْ بِقَوْلِهِ.»

استشهاد امام صادق (ع) به سیره حضرت امیر (ع) در مواردی از این دست، از دو جهت است:

یک؛ سیره قولی و عملی حضرت امیر (ع) که عموماً در دوران حکومت ایشان رخ نمود، برای مردم کوفه و به ویژه برای فقیهان عامه از هر جهت شناخته شده بوده و قابل انکار نیست.

دو؛ به رغم برخورد ظالمانه عالمان اهل سنت در عدم پذیرش مرجعیت علمی اهل بیت، آنان نسبت به حضرت امیر (ع) ارادت خاصی داشته و طبق مبنای مورد اتفاق خود آن حضرت را به عنوان چهارمین خلیفه و جانشین رسول خدا (ص) می‌شناسند. از این جهت اگر در درستی حکمِ اعلام شده از سایر ائمه تردید روا دارند، در مورد نظرگاه های حضرت امیر (ع) راهی جز پذیرش ندارند.

به‌رغم استدلال قوی و قویم امام صادق (ع)، ابوحنیفه به عنوان پایه گذار رأی، قیاس و استحسان که برای خود جایگاه کاذبی قائل بود، به شیوه قضاوت امام اعتراض داشته و در برابر استدلال محکم امام با بی ادبی کامل و استهزاء برخورد کرد! سکوت و مدارای شگفت آور امام صادق (ع) در برابر عرض اندام علمی ابو حنیفه و استهزاء و جسارت  او بسیار درس آموز است.

روایاتی از این دست به خوبی نشان می‌دهد که مکتب خلفاء پایه گذار چه انحرافات عظیمی در دین شده و اهل بیت؛ به ویژه امام صادق (ع) به خاطر مواجه بودن گسترده با مکاتب انحرافی، با چه مظلومیت شگفت آوری با کاربست تمام توان خود در برابر انحرافات فکری مدعیان دین شناسی، ایستادگی داشتند.